Nederland heeft de ambitie om toe te werken naar een circulaire economie. Een economie waarin materiaalgebruik en bijbehorende milieu-impact zijn teruggedrongen. Dit betekent dat er ook binnen de bouwsector, die veertig procent van het materiaalgerbruik én veertig procent van het afval voor zijn rekening neemt, veel moet veranderen. Maar hoe? Een duidelijke afspraak is een goed begin en een goed begin het halve werk. En wanneer werk zo veelomvattend is als circulaire bouw, zijn duidelijke afspraken meer dan welkom. Want er leiden bijzonder veel wegen naar Rome als het gaat de aanpak van een circulair bouwproject.
Om duidelijke richtlijnen te kaderen, richt Platform CB’23 zich op een van de eerste stappen: het moment van ontwerpen. Daar waar circulaire ambities concreet vorm krijgen. Hoe kun je goed circulair ontwerpen? En aan welke richtlijnen dien je dan te voldoen? iCircl’s Yaël schreef mee aan dit stuk en boog zich met haar werkgroep over de randvoorwaarden.
Kritische vragen, praktische antwoorden
CB’23 stelde zichzelf vooral de vraag: ‘Weten we wel zeker dat juist in die eerste fase, aan het begin van een nieuw project, de juiste keuzes worden gemaakt?’ en startte met het in kaart brengen van mogelijke ontwerpstrategieën. Welke strategieën zijn er en hoe kun je deze het beste toepassen? Welke actoren zijn bij het proces betrokken en welke randvoorwaarden maken circulaire ontwerpprocessen gemakkelijker? Antwoord op deze vragen vind je in de leidraad die praktische handvatten biedt om circulair ontwerpen gemeengoed te laten worden. Dat is tenslotte het doel van iedereen die werkt aan de transitie naar circulaire bouw.
Zes ontwerpstrategieën
Om circulair ontwerpen naar een hoger niveau te tillen en duurzaam haalbare afspraken te maken, richt je je op meer dan één strategie. Zo kun je, afhankelijk van het project, bepalen waar mogelijk de grootste winst te behalen valt. De leidraad bespreekt zes ontwerpstrategieën. In willekeurige volgorde zijn dit:
- Ontwerpen voor preventie (het voorkomen van het gebruik van producten, elementen of materialen door van het bouwwerk af te zien).
- Ontwerpen voor reductie van levenscyclusimpact (het inzichtelijk maken van de impact in de gebruiksfase en aan het eind van het gebruik).
- Ontwerpen voor toekomstbestendigheid (het ontwerp aanpasbaar maken voor toekomstige wensen en eisen).
- Ontwerpen met hergebruikte objecten (bepalen in hoeverre je bouwproducten of bouwonderdelen/-elementen, al dan niet na bewerking, kunt hergebruiken).
- Ontwerpen met secundaire grondstoffen (grondstoffen die eerder zijn gebruikt of met reststromen van een ander productsysteem).
- Ontwerpen met hernieuwbare grondstoffen (zo veel mogelijk of uitsluitend bouwmaterialen uit hernieuwbare bron gebruiken).
Randvoorwaarden onmisbaar voor succes
Het succes van een ontwerptraject wordt in hoge mate bepaald door de randvoorwaarden in het voortraject. Door je bewust te zijn van externe factoren als wet- en regelgeving, de omgeving en betrokken personen, verklein je de kans op tegenslagen of verplichte wijzigingen nadat de ontwerpfase is afgerond. Belangrijk onderdeel van die randvoorwaarden is dat je vroeg in het stadium met de gehele keten samenwerkt om circulariteit te garanderen. Ketens moeten namelijk gesloten worden, waardoor materialen meerdere malen langs de hele keten komen. Dit vergt samenwerking en vooral: transparantie.
Tekst gaat verder onder de afbeelding.
Afbeelding: Inputfactoren die van invloed zijn op het ontwerpproces.
Circulair ontwerpen is een innovatie op het lineair ontwerpen. Daar is ons huidige systeem nog niet op ingericht. Dat systeem moet dus veranderen op diverse niveaus. Op macro- (Wet- & regelgeving, het Rijk en Onderwijs), meso- (beroepsgroepen binnen gebiedsontwikkeling, financiële instellingen en de gebruikers) en microniveau (partijen die direct invloed hebben op het ontwerpproces). Om deze verandering in gang te zetten, hebben we verschillende randvoorwaarden opgesteld in een checklist en implementatieplan. De checklist laat zien wat de partijen per ontwerpstrategie dienen te veranderen op macro- en mesoniveau. Het implementatieplan laat zien wat een partij tijdens de realisatie van het ontwerp op microniveau kan doen. Bij iCircl doorlopen we altijd zeven stappen om te bepalen hoe we deze verandering in gang kunnen zetten.
Tekst gaat verder onder de afbeelding.
Afbeelding: Kenniskringloop.
Een aanvullende belangrijke randvoorwaarde is dat de kennis die wordt opgedaan in de projecten, wordt gedeeld met de sector. Wij hebben hierin drie verschillende onderdelen vastgesteld: het ontwikkelen van kennis (bijvoorbeeld het opleiden van een team en het doen van onderzoek), het verzamelen van kennis en het delen van kennis.
Als dragende partner van Cirkelstad levert iCircl een grote bijdrage aan het verzamelen en doorgeven van kennis. Dat doen we door onze CoP’s: Communities of Practice, waar wij partijkervaringen delen, analyseren en optimaliseren.
De volledige ‘Leidraad circulair ontwerpen’ van Platform CB’23 kun je hier downloaden.
De afbeeldingen die we in dit blog gebruiken, komen uit de Leidraad Circulair ontwerpen van Platform CB’23.
