Circulariteit: ambities en altijd flexibel

“Circulariteit gaat om vooraf ambities stellen, maar altijd flexibel zijn in de uitwerking. Een DO is voor mij dan ook een dynamisch ontwerp”, zo stelde Floris Schiferli van Superuse Studios tijdens de bijeenkomst van Cirkelstad Regio-071 op voormalig vliegkamp Valkenburg.

En die flexibiliteit van zowel opdrachtgever Rijksvastgoedbedrijf als opdrachtnemer Superuse Studios zagen we deze zonnige dinsdagmiddag terug tijdens de presentaties en de rondleiding over het terrein.

Na zijn inleiding gaf Nico van Hoogdalem van Cirkelstad en iCircl het woord aan Sevan Markerink, bouwkundig projectleider van Rijksvastgoedbedrijf, de eigenaar en beheerder van voormalig vliegkamp Valkenburg.

De opgave is om 5.600 woningen te creëren op de locatie van het voormalig vliegkamp. Een belangrijk doel is om de wijk energieneutraal te maken. Ook moeten de ecologische verbindingen tussen de duinen en het Groene Hart gewaarborgd worden. Daarnaast moet er ruimte zijn voor 20 hectare hoogwaardig werkpark.

Hergebruik van materiaal

Na de eerste stap van de ontmanteling van het terrein staat de score voor hergebruik hoog: zo’n 90% van het geoogste materiaal uit de buitenruimte is hergebruikt (zie de afbeelding van Heijmans hiernaast).

De transformatie van de bestaande buitenruimte en gebouwen is nog in bedrijf. Vier van de vijf gebouwen zijn inmiddels omgebouwd. Drie van deze vier zijn getransformeerd naar ontwerp en advies van Superuse Studios. Gebouw 356, de voormalige onderhoudswerkplaats voor Orion-vliegtuigen, is voor tweederde klaar.

Over de al getransformeerde gebouwen zegt Sevan:

(Als je de groene schuif hierboven van rechts naar links beweegt over de foto, zie je gebouw 356 voor en na de transformatie)

KaVa

Rest alleen nog de derde fase van de transformatie van gebouw 356. Dit gedeelte van het gebouw ken je wellicht onder de naam KaVa: kantoor vol afval. Het bevindt zich momenteel in de aanbestedingsfase en wordt in juni 2023 opgeleverd. Voor project KaVa heeft Rijksvastgoedbedrijf drie doelen gesteld:

• het ontwerpen en bouwen van een rijkskantoor met bijbehorende rijkseisen,
• kennisontwikkeling en
• maximale circulariteit.

Superuse: waarvan ga je bouwen en waar komen je materialen vandaan?

Floris Schiferli, partner en architect bij Superuse Studios, ging vervolgens in op hun rol en aanpak bij de transformatie van het bestaande vastgoed op het terrein van het voormalige vliegkamp.

Superuse is een internationaal architectuurcollectief gespecialiseerd in circulair en duurzaam ontwerp en de ontwerper en adviseur van drie van de vier getransformeerde gebouwen op Valkenburg. Een van hun strategieën om tot duurzame architectuur te komen, is ‘harvesting’, oogsten. Hiervoor gebruiken ze de oogstkaart. Want, zo zegt Floris: “Zodra je circulair wilt bouwen, moet je vooral weten: waarvan ga je bouwen en waar komen je materialen vandaan?”

Landelijke database

Er zijn al meerdere initiatieven, zoals de hiervoor genoemde oogstkaart en de Insert Marktplaats, maar eigenlijk zou er een database van materialen op landelijk niveau moeten zijn, die toegankelijk is voor alle bouwers en eigenlijk voor iedereen. Het is namelijk de basis van circulair bouwen, vindt Floris.

Voor de transformatie van de gebouwen op voormalig vliegkamp Valkenburg was de eerste stap voor Superuse het maken van een eigen oogstkaart van de te verbouwen gebouwen. Daarnaast pasten ze ook gebruikte materialen toe van buiten het terrein. Een overzicht van alle toegepaste hergebruikte materialen in gebouw 356 zie je hieronder.

Floris vertelt verder: “In veel gebouwen op het terrein waren we afhankelijk van de materialen die we er konden vinden, zoals kozijnen. Daardoor moet je in je ontwerp en manier van bouwen meer ‘rommelen’ en niet alles lukt, maar veel wel.”

Vraag en aanbod met elkaar matchen

Een van de aanwezigen vraagt of Superuse merkt dat er meer materialen naar ze toe komen nu mensen weten dat zij er mooie dingen mee kunnen maken. Floris antwoordt dat dat inderdaad zo is, maar ze kopen alleen in op projectbasis. Superuse wil geen opslag (zijn). Daarnaast is er materiaal genoeg, het is alleen een uitdaging om aanbod en vraag met elkaar te matchen wat betreft beschikbaarheid, ook in tijd. Het is daarnaast belangrijk om te blijven vragen naar herbruikbaar materiaal. Sommige partijen vinden de vraag nog ‘gek’, andere partijen creëren aanbod aan de hand van je vraag. Op dat gebied is er nog werk aan de winkel.

Risico’s durven nemen

Op de vraag hoe Superuse Studios omgaat met risico’s, reageert Floris: “We zien nog veel partijen die vast blijven houden aan wat ze kennen of aan een norm. Daarom werken wij alleen met partijen die zelf ook risico’s durven nemen, zoals het Rijksvastgoedbedrijf.”

Welke materialen komen wanneer vrij – inzicht in herbruikbare materialen en groen met Insert

Noemden we al even de oogstkaart, Stichting Insert biedt ook een digitale marktplaats voor de bouw. Door inzicht te creëren en meer te verbinden, wil Insert zo hoogwaardig mogelijk hergebruik van materialen en groenobjecten in de leefomgeving faciliteren (meer over Insert lees je elders op onze website).

Insert gaat als volgt te werk (zie de visual hieronder):

Daarnaast schetst Peter Mooij, productmanager digital bij Insert, dat circulariteit kan helpen bij het creëren van een stuk beleving. Ouderwetse bakstenen bijvoorbeeld kunnen een stukje karakter van een stad weergeven, waar je een bepaald gevoel bij krijgt.

Hoe het ideale circulaire proces in de openbare ruimte er volgens Insert uit zou zien, zie je in de visual hieronder.

Drie ideeën over circulair bouwen volgens Insert

• De meest succesvolle strategieën voor circulair bouwen:
  • Het verplaatsen van (onderdelen van) gebouwen
  • Met bouwteams zoeken naar circulaire oplossingen
• Onderzoek mogelijke kansen in de beleving van bouwmaterialen
• Zorg dat vrijkomende elementen zichtbaar zijn voor belanghebbenden

Het laatste punt vertaalt zich eigenlijk zo: laat zien welke materialen wanneer vrijkomen. De Insert Marktplaats biedt precies dat. Het is een digitaal platform dat zichtbaarheid geeft aan circulaire bouwmaterialen, materialen uit de openbare ruimte en groenvoorzieningen.

Rondleiding als afsluiting

Om het terrein en de getransformeerde gebouwen tenslotte met eigen ogen te zien, sloten we de middag af met een rondleiding. De foto’s hieronder geven je een indruk van wat we te zien kregen.