Het Nieuwe Normaal van 0.2 bijna naar 0.3

Uit welke KPI’s bestaat circulair bouwen? Welke taal spreken we met elkaar? En wat is de minimale grens die we kunnen afspreken met elkaar? Tijdens de eerste collegetour van Cirkelstad Zuid-Holland namen we je dinsdag 17 maart 2022 mee in het programma Samen Versnellen: ‘Het Nieuwe Normaal’; dé norm voor circulair bouwen.

Dat Het Nieuwe Normaal ook buiten Zuid-Holland speelt, was te zien aan de deelnemers aan de collegetour. Want ook vanuit andere delen van het land sloten mensen aan om meer te horen over de nieuwe standaard in circulair bouwen waar we samen naartoe werken.

Het Nieuwe Normaal (HNN) is nog niet af. Daarom is het zo belangrijk om het samen door te blijven ontwikkelen tot 2023. En dat het leeft, zien we aan de partijen die aanhaken, zoals provincies en woningcorporaties. Ook tijdens het Lente-Akkoord 2.0 werd enthousiasme getoond voor HNN, vertelde Thirza Monster in haar inleiding.

Het Nieuwe Normaal volgt uit het programma ‘Samen Versnellen’. Alba Concepts is een van de ontwikkelaars van Het Nieuwe Normaal en werkt daarvoor samen met Copper8 en Metabolic aan HNN, ook in samenwerking met TU Delft. Tessa Verhulst van Alba Concepts lichtte in haar presentatie toe wat HNN inhoudt en waar we nu staan in de ontwikkeling van de ‘norm’.

Om de circulaire ambities in de bouw te bereiken, is versnelling nodig. Een lerende aanpak ook. Daarom verkennen de ontwikkelaars van HNN en Cirkelstad met projectevaluaties wat er al is en welke prestaties mogelijk zijn om de hoogte van de ‘lat’ van circulariteit te bepalen. Het uiteindelijke doel: de publicatie van Het Nieuwe Normaal 1.0 in 2023.

Wat is Het Nieuwe Normaal?

De samenwerkende partijen willen van Het Nieuwe Normaal een nieuwe, gedragen ‘norm’ maken met haalbare en ambitieuze circulaire prestaties in de gebouwde omgeving. Naast de norm, werken we aan een eenduidige taal rondom circulair bouwen, omdat er momenteel nog teveel verschillende termen en omschrijvingen gebruikt worden voor dezelfde zaken.

Dat doen we door meer dan 100 projecten uit de praktijk te evalueren. Zowel vanuit de partners van Samen Versnellen als vanuit andere partijen. Na elke halfjaarlijkse evaluatieronde volgt er een nieuwe versie van HNN (het raamwerk van versie 0.3 vind je online) met als doel HNN 1.0 in 2023. De projectevaluaties voeren we uit op drie vlakken: Gebouw (gesplitst in utiliteit- en woningbouw), Infra en Gebied.

Vijf onderdelen

Het Nieuwe Normaal 0.2 bestaat uit een vijftal onderdelen:

• Materialen; hier gaan we de norm op bepalen en valt nog veel te leren en winnen ten opzichte van de bestaande wetgeving.Voor de bredere duurzame context kijkt HNN ook naar:
• Energie
• Water
• Sociaal
• Management; denk aan aanbestedingsstrategieën, samenwerkingsvormen, hoe omgaan met alternatieve verdienmodellen.

Voor het raamwerk van de volgende versie van Het Nieuwe Normaal, versie 0.3, is het onderdeel Materialen gesplitst in 4 thema’s:

Een nieuw onderwerp in HNN 0.3 onder het thema Milieu-impact en materiaalgebruik is Construction Stored Carbon: hoeveel CO2 wordt er opgeslagen in bijvoorbeeld de houten constructie van een gebouw? Het raamwerk is het overzicht dat we gebruiken in de projectevaluatie en van daaruit bepalen we een:

• Norm: bepalen van een ‘norm’ in Het Nieuwe Normaal, op basis van prestaties uit projectevaluaties
• Prestatie: uitvragen van een prestatie, zonder ‘normstelling’
• Inzicht: ophalen van kwalitatieve inzichten, als er onvoldoende informatie is of als een thema nieuw is, zoals Construction Stored Carbon.

Om het raamwerk compleet te maken, moet er meer expertise aanhaken én moeten we meer evaluaties ophalen. Vooral op het gebied van infra. Ook het vermelden waard: het onderdeel Indelingsflexibiliteit is nu vooral gericht op utiliteitsbouw. Daarom kijken we hoe dit ook (beter) vertaald kan worden naar woningbouw.

Prestatieniveaus

Met de projectevaluaties werken we toe naar drie prestatieniveaus:

• Wettelijk minimum: inzicht in wat wettelijk verplicht is;
• Het Nieuwe Normaal: de nieuwe ‘norm’, waarbij de basisprestaties op alle indicatoren haalbaar moeten zijn voor een individueel project;
• Het Nieuwe Normaal Excellent: een hoger niveau dan de ‘norm’, waarbij naast de basisprestatie op alle indicatoren, hogere prestaties op specifieke indicatoren gevraagd kunnen worden.

Voor de indicatoren sluit HNN aan bij bestaande methoden, zoals de wettelijke MPG-/MKI-methodiek (MPG: MilieuPrestatie Gebouwen, MKI: Milieukostenindicator), de leidraad Meten van circulariteit van CB’23 en BREEAM: MAT-8 (indelings-/gebouwflexibiliteit).

Achtkamp

Je kan Het Nieuwe Normaal vergelijken met een achtkamp: als je mee wilt doen, moet je je kwalificeren op iedere discipline. Daarna heb je de mogelijkheid om uit te blinken op specifieke onderdelen. Als je circulair wilt bouwen, moet je voldoen aan een basisprestatie op alle aspecten. Per project kan je keuzes maken en je prioriteiten bepalen om tot hogere prestaties te komen op specifieke punten.

Naast het ’theoretische’ verhaal over Het Nieuwe Normaal, wilden we tijdens deze collegetour te weten komen hoe het in de praktijk toegepast wordt en wat de ervaringen zijn met de projectevaluatie.

Projectevaluatie: ook versnellen in het stellen van de juiste vragen

Sabina bracht Diepeveen Rotterdam in als project voor evaluatie. Het project dat nu nog in aanbouw is, startte al voordat er een ambitie gesteld was op circulariteit, zoals je dat terug wilt zien in Het Nieuwe Normaal. “Dan kom je erachter dat sommige vragen lastig te beantwoorden zijn,” vertelde Sabina. “Sowieso, als je achteraf een vraag gaat stellen over circulariteit op bepaalde onderdelen in een project, dan komt er weinig uit. Alles is al uitgedacht en je kunt er niks meer mee doen. Daarom moeten duurzaamheidsthema’s onderdeel zijn van je hele proces.”

Op de vraag welke dingen nog missen in HNN of dingen die beter zouden kunnen, gaf Sabina aan dat het nog onduidelijk is welke vraag je precies moet stellen om een antwoord te krijgen, zodat je kan zien dat die partij echt een stap zet. “We hebben geen tijd om opnieuw het wiel uit te vinden, want dan zitten we al over 2030 heen. We moeten dus ook versnellen in het stellen van de juiste vragen.”

Gemeenten kunnen HNN gebruiken als kader voor uitvragen. En hoewel sommige aannemers nog zoeken naar de juiste circulaire oplossingen, de gemeente hoeft niet sturend te zijn richting bepaalde meetmethodieken. “Als mensen de vragen niet stellen, kunnen we er ook geen antwoord op geven. Die ruimte om vragen te stellen in het aanbestedingsproces, is er”.

Tenslotte maakte Sabina zich hard voor het meenemen van andere opdrachtgevers, opdrachtnemers én collega’s in Het Nieuwe Normaal. “Ook al heb je zelf geen project, ga kijken in je netwerk en ga het gesprek met ze aan. Als je nooit over HNN praat of alleen binnen de groep van Samen Versnellen, dan komen we niet verder.”

Overlappende tools en normeringen

Uitdagingen maatregelen en tools
Om de verschillende tools, zoals CPG en BREEAM, op de best mogelijke manier in te zetten om de duurzame prestaties te bewaken, bleek het belangrijk om een goede analyse te doen. Op sommige punten overlappen de tools en normeringen namelijk. Daarom is het goed om van tevoren te weten waar de overeenkomsten en verschillen zitten, zodat je goed kunt afwegen welke tool(s) je inzet.

Uit de projectevaluatie bleek dat BAM in het MFOII al goed op weg is met Het Nieuwe Normaal. Toch zag Walter hierin ook de uitdagingen tussen hergebruik tegenover prestatie-eisen en energieverbruik tegenover MPG (MilieuPrestatie Gebouwen). Daarnaast bleek in MFOII dat duurzame dakfaciliteiten niet altijd goed samengaan, zeker wat betreft ruimte.

Ruimte om circulaire ambitie waar te maken
“Het neerzetten van een duurzaam gebouw begint bij een ambitieus team (intern, extern en met de opdrachtgever), concludeert Walter. “Daarnaast moet je samen vooraf prestatieniveaus vaststellen op basis van randvoorwaarden. Alleen zo biedt je ruimte om de circulaire ambitie waar te maken.”

Na de praktijkverhalen van gemeente Rotterdam en BAM, pakte Tessa van Alba Concepts het stokje weer op om verder te gaan over hét onderwerp van de collegetour: Het Nieuwe Normaal. Daar werken we naartoe op basis van meer dan 100 projectevaluaties. Die evaluaties leiden in 2023 tot:

• De ‘norm’ Het Nieuwe Normaal
• Rapportage met Versnellers &  Barrières op circulair bouwen

De naam evaluatie is voor sommige mensen, die Het Nieuwe Normaal al kenden, misschien nieuw. Aanvankelijk gebruikten we het woord ‘audit’ om de evaluaties te benoemen, maar we vonden ‘evaluatie’ beter passen bij wat we willen bereiken.

Hoe verloop een projectevaluatie?

In de onderstaande flowchart zie je de stappen die de evaluatie volgt.

Wat komt er terug vanuit de evaluaties?

De inzichten die er nu al opgedaan zijn uit de evaluaties zijn onder andere dat ondersteuning vanuit bestuur en management belangrijk zijn. Daarnaast heb je intrinsiek gemotiveerde mensen nodig in je projectteam die circulair willen bouwen. Ook zijn een gelijkwaardige relatie tussen alle partijen en heb je duidelijke, gemeenschappelijke (circulaire) doelen nodig om tot een geslaagd circulair project te komen.

Wat kan je vandaag doen?

1. Gebruik HNN-thema’s om ambities te bepalen, zo kunnen we een meer eenduidige taal creëren op het gebied van circulair bouwen.
2. Lever projecten aan voor evaluaties, op die manier creëren we meer bewijslast in het opstellen van Het Nieuwe Normaal.
3. Vraag prestaties uit in projecten op basis van de indicatoren van HNN, om te zorgen dat meer partijen hiermee gaan werken.

In de video hieronder neemt Noor Huitema van Copper8, een van de andere ontwikkelaars van Het Nieuwe Normaal, je nogmaals mee in de hele presentatie.

Aan het einde van de bijeenkomst werd de groep gesplitst in meerdere break-out rooms. Een korte samenvatting van wat er ter tafel kwam, lees je hieronder.

• Infra: Het Nieuwe Normaal infra is nog echt in ontwikkeling. Het is belangrijk om al vóór het project alle kennis op tafel te hebben, ook wat betreft alle kosten. Hoe zouden we dat vorm kunnen geven in een werkgroep, hoe kunnen we dat opzetten? Daarnaast moet je producten op termijn onderhouden. Het zou praktisch zijn als HNN ook tools zou hebben die gericht zijn op circulair onderhoud. Zo kunnen we ook die langs die weg langer en beter met producten omgaan.
• Utiliteit: Om HNN praktisch toepasbaar te maken in de utiliteitsbouw, moeten we antwoord hebben op de volgende vragen:
  Hoe vraag je circulair goed uit? En hoe stel je in vroege ontwerpfase de juiste vraag en borg je dit later in het proces ook nog?
  Daarnaast zijn de verschillen nog groot; een deel van de partijen staat nog op nul, een ander deel is al best ver. Daarom is voorlichting/kennisdeling belangrijk.
• Biobased: Biobased, weliswaar met uitzondering van houtbouw, is nog onderbelicht. Over het algemeen wordt het nog niet goed beoordeeld door de bestaande tools. Om biobased producten meer bekendheid en een groter marktaandeel te geven, kan het praktisch zijn veehouders die ook gewassen telen voor eigen veevoer, mee te nemen in een (werk)groep. Zij hebben immers een rol in het telen van de gewassen waar biobased producten van gemaakt kunnen worden.
• Woningbouw: Deze samenvatting volgt.