500 autoritten naar Parijs bespaard

Hoe maak je gedegen afwegingen tussen volume, kwaliteit en plek als het gaat om circulair bouwen? Om antwoorden te vinden op die vraag, bezochten 30 deelnemers op donderdagmiddag 6 oktober 2022 een aantal circulaire, sociale woningbouwprojecten in Rotterdam en Ridderkerk.

Tijdens deze tour wisselden zij uit welke stappen woningcorporaties al hebben gezet rondom circulair bouwen, welke afwegingskaders zij gebruiken, waarom en hoe zij bepaalde beslissingen maken rond circulair bouwen en welke lessen zij hiervan hebben geleerd? Daarnaast kwamen ook producenten aan bod met concepten voor circulaire woningbouw. Wat is er al mogelijk en hoe onderscheiden zij zich?

Sociale én circulaire samenwerking voor renovatie

Fense Berkhof van woningcorporatie Woonstad Rotterdam en Floris Schiferli, bewoner en partner-architect bij Superuse Studios, namen ons mee in de Wolphaertstraat  in Rotterdam. Daar sloegen bewoners de handen ineen om 46 woningen en 6 ruimtes voor maatschappelijk gebruik ingrijpend te verbouwen. Zoveel mogelijk hergebruikte materialen en eigen ideeën en wensen van de bewoners waren onderdeel van de renovatie. Met hulp van Superuse Studios en aannemer BIK bouw werkten deze partijen aan het waarmaken van die circulaire ambitie. Een uitdagend proces om het Programma van Eisen van de woningcorporatie en het Programma van Wensen van de bewoners bij elkaar te brengen. Maar het is gelukt!

Zo is onder meer gebruikt glas toegepast in de galerij, gebruikte abri’s – die gelukkig tegen een stootje kunnen – voor het trappenhuis, Trespa platen voor de gevel die gered werden na verkeerde productie, cradle-to-cradle gipsplaten en circulaire keukens van TheNewMakers die de bewoners zelf in elkaar hebben gezet.

En daar is hergebruik van het casco nog niet eens in meegenomen. Daarnaast is er veel geleerd in dit traject. Wat goed werkte, is om ambtenaren van de gemeente, die gaan over de bouwvergunning, vroegtijdig mee te nemen in het proces. Dikwijls kun je afwijken van de norm, mits je dit op tijd en goed beargumenteert. En een dergelijk traject vergt flexibiliteit. Je moet je ontwerp kunnen bijsturen naar de beschikbare materialen. Floris: “Just-in-time-delivery is een uitdaging gebleken. Dat is niet mogelijk met hergebruikte materialen als je geen bouwhub hebt in de buurt. Er is dan ook vertraging opgelopen. In toekomstige projecten is de aanwezigheid van hubs in de grote steden erg waardevol.”

Dit project zag je eerder dit jaar in de virtuele inspiratietour door Rotterdam.

Snel én circulair bouwen voor de starter

Marianne Schuimer van woningcorporatie Wooncompas en Edwin Schenk van StartBlock werkten samen voor het project Stadhouderslaan in Ridderkerk. Daar zijn 32 starterswoningen geplaatst en in één van die woningen konden we een kijkje nemen. StartBlock bouwt lichte en circulaire drielaags woningen met een woonoppervlak van slechts 50 vierkante meter en een circulariteitspercentage van 93% (losmaakbaar). De houten CLT-woningen komen in slechts 8 dagen kant-en-klaar uit de fabriek (hier zie je het productieproces), voorzien van een keuken, badkamer en toilet. Juist om die oh zo benodigde kansen te bieden voor de starter en kleine huishoudens.

De uitdaging was om op een beperkte oppervlakte het aantal woningen te maximaliseren. De oplossing lag in de StartBlock woningen. “Voor ons als woningcorporatie was het een leercurve. Eén van de belangrijkste lessen in dit traject was het loslaten van het Programma van Eisen. Normaal gesproken nemen wij daar een specifieke badkamer, specifieke tegeltjes, et cetera in op. Nu bestel je met één druk op de knop een gehele woning waar bewoners zo in kunnen trekken. Daar hebben we stap voor stap onze collega’s in meegenomen”, geeft Marianne aan. “Nu is het nog even spannend hoe het hout aan de binnenkant gaat werken. Wat als bijvoorbeeld een bewoner jarenlang rookt? Hoe dan ook is het enthousiasme voor houtbouw gekweekt en Wooncompas gaat daar dan ook verdere stappen in zetten. Daarnaast werkten we samen met New Horizon om de oude panden circulair te oogsten en met Struikroven om vóór de bouw de bestaande beplanting te redden. Binnen no time was het ‘geroofd’ en werd de beplanting aangeboden aan omliggende bewoners en organisaties.”

Eén van de bewoners: “Het is erg fijn wonen. Op deze manier heb ik als starter een hele mooie kans gekregen om op mezelf te gaan wonen. Het is mijn ‘houten huisje’, met bijkomend voordeel dat mijn energie- en gasrekening naar verwachting op 0 euro uitkomen eind dit jaar.”

LEGOlisering van de bouw biedt integrale totaaloplossing

Tot slot nam Freek van Zeist van TheNewMakers ons mee in hun verhaal. Het bedrijf vliegt vier problemen aan die bestaan in de traditionele bouw:

• Er wordt inefficiënt gebouwd,
• er is veel CO2 uitstoot gaande en
• de bouw gaat gepaard met veel afval en
• er is sprake van weinig flexibiliteit.

Met hun volledig digitale productie produceert TheNewMakers diverse bouwpakketten die als legoblokjes in elkaar kunnen worden gezet. En tegelijkertijd ook makkelijk uit elkaar kunnen worden gehaald, omdat er bijvoorbeeld geen lijm wordt gebruikt. Hierdoor ontstaat een hogere restwaarde bij einde gebruik of levensduur. Daarbij gaan ze ‘biobased all the way’. Echter, er zijn nog wel een aantal uitdagingen op dit vlak. Zoals opschaling van biobased binders van bijvoorbeeld hennep en vlas. Hiervoor is het nodig om krachten te bundelen en diverse product(groepen) te gaan verwerken en produceren in één fabriek om het financieel haalbaar te maken.

Bij TheNewMakers worden de deelnemers langs diverse concepten rondgeleid: van een kruk naar modulaire toiletten, badkamers en keukens, houten recreatiewoningen, woningen voor statushouders en rijtjeswoningen. Op dit moment is er veel vraag naar transformatie van leegstaande panden als kantoren. Freek: “Met onze modulaire badkamers, keukens en wandsystemen kunnen wij daar relatief gemakkelijk én op maat woningen van maken. Door onze producten te combineren ontstaat een integrale totaaloplossing.”