Participatie voor vergaande en inspirerende bouwprojecten

Vanuit hun professionele en persoonlijke ervaringen vertelden achtereenvolgend Sladjana Mijatovic, Petra Brekelmans en dr. Katinka Quintelier over participatieprojecten waarbij je burgers, overheid en marktpartij betrekt om daarmee vergaande en inspirerende bouwprojecten te behalen. Villa Ockenburgh in het zuidwesten van Den Haag vormde het toneel voor deze community of practice van Cirkelstad Den Haag op dinsdag 7 juni 2022.

Nieuw vormen van wonen

Sladjana Mijatovic, manager duurzaamheid bij BPD Gebiedsontwikkeling, was betrokken bij de ontwikkeling van Proeftuin Erasmusveld, een nieuwe woonwijk in Den Haag, waarin er samen met burgers is gezocht naar nieuwe vormen van wonen. Zo deel je in de nieuwe woonwijk als bewoner samen je spullen, heb je een energiezuinig huis, leef je met gelijkgestemde buren en produceer je zo weinig mogelijk afval. De nieuwe wijk met circa 350 woningen wordt zo ingericht dat natuur, mens en dier er samenleven.

Om de nieuwe vormen van wonen te creëren, nodigde BPD bewoners, de markt en kennisinstellingen uit om met ideeën te komen. Ze boden ze ook de ruimte om deze concepten te testen. Het ging voor BPD om het bewust kiezen voor andere vormen van wonen.

Gemaakte keuzes vastleggen

In zo een langdurige binnenstedelijke transformatie zijn er paar aspecten heel erg belangrijk, volgens Sladjana: “Je wilt de bewoners meenemen en laten meedenken over veel van de te maken keuzes, maar je moet accepteren dat je bewoners ook niet kan vragen tot in detail alles uit te denken. Tijdens dit project was het fijn dat de gemeente Den Haag voor 50% eigenaar was. De ervaringen van beide partijen waren daardoor positief. Geduld hebben, volhouden, vastleggen én de juiste stakeholders in de juiste fase van het project betrekken, zijn belangrijke succesfactoren. Er zijn wel een paar valkuilen waar je voor moet waken in zo een langdurig project. Door de lange doorloop van het project is het extra van belang om eerder gemaakte keuzes en visies vast te leggen. Het kan niet zo zijn dat door een wisseling van de wacht binnen de gemeente, of binnen BPD, het project ineens over een andere boeg wordt gegooid”.

(De tekst gaat verder onder de foto)

Redding door participatie

Petra Brekelmans is de initiator van de Stichting tot behoud van de Historische Buitenplaats Ockenburgh. Talloze vrijwilligers en een heleboel gebruikte materialen zorgden ervoor dat Villa Ockenburgh in ere hersteld werd. In de villa en op de buitenplaats worden regelmatig uiteenlopende activiteiten georganiseerd met het doel om mensen uit de wijde omgeving met elkaar in contact te brengen.

Tot 2012 was Villa Ockenburgh eigendom van de gemeente Den Haag, die het vierhonderdjarige rijksmonument helaas liet vervallen. Petra schreef, samen met twee vriendinnen, in datzelfde jaar een plan om Villa Ockenburgh in oude staat te herstellen. En dan zo dat de villa en buitenplaats van niemand alleen is, maar van de buurt en haar bewoners.

Ruimte voor buurtbewoners

In haar presentatie nam Petra ons mee in de geschiedenis van de wijk, hoe de wijken omliggend aan de villa weinig ruimte tot recreëren hadden en dat er onvrede leefde bij deze bewoners die letterlijk en figuurlijk veel afstand voelde tot Den Haag. Villa Ockenburgh was de kans om deze buurtbewoners ruimte te bieden om te recreëren en een ruimte te bieden die echt van hen is. In negen jaar tijd wist Petra, samen met de stichting, 80.000 uur aan vrijwilligerswerk, leerwerktrajecten, donaties van lokale ondernemers en bewoners én door zelf lobbyen Villa Ockenburgh terug te brengen tot zijn oude glorie. Niet op de traditionele manier, maar op een circulaire wijze met behoud van materialen en hergebruik van lokale materialen.

Samenwerken en vertrouwen

Petra betoogt ook: “De sleutel tot succes in dit project was samenwerken en vertrouwen hebben. Villa Ockenburgh is een combinatie van participatie van vrijwilligers, leerlingen, studenten, mensen met afstand tot arbeidsmarkt, gepensioneerden, MVO-/SROI-afdelingen van bedrijven (maatschappelijk verantwoord ondernemen en social return of investment) en horeca. Dit kwam samen in een bedrijfsplan met ruimte voor zowel harde als ‘zachte’ euro’s. Een bedrijfsplan met alleen ruimte voor harde euro’s was hier nooit van de grond gekomen. Geen enkele ontwikkelaar was hierin gestapt met achterstallig onderhoud van 3 miljoen euro dat alleen terug te verdienen was met horeca. Dat kan gewoon niet! En dat erwijl er zoveel potentie en noodzaak lag op het sociale aspect in dit gebied. Daarom heeft dit mij ook geleerd dat als de gemeente (lees = overheid) niet voorziet/faciliteert in wat de samenleving wil of nodig heeft, de samenleving dit zelf gaat faciliteren.”

(De tekst gaat verder onder de foto)

De mens als sleutel tot de circulaire economie

Het Groene Brein heeft met verschillende onderzoekers het rapport uitgebracht: De mens als sleutel tot de circulaire economie. Sociale dilemma’s en kansen in de circulaire economie. Wat betekent de circulaire economie voor onze dagelijkse realiteit? Dr. Katinka Quintelier, assistent-professor aan de Vrije Universiteit Amsterdam, deelde tijdens haar presentatie een aantal resultaten uit dit onderzoek en vervolgonderzoek.

Bouwen en de natuur weer versterken

Ze begint haar verhaal met de vraag: wat is een circulaire bouwindustrie en wat is een inclusieve bouwindustrie? De aanwezigen reageren om de beurt: milieubewust bouwen, bouwen met herbruikbare en niet schadelijke materialen, bouwen met een gesloten kringloop, toekomstbestendig bouwen en mensen met een afstand tot arbeidsmarkt inzetten. Allemaal goede antwoorden, volgens dr. Quintelier. Allemaal goede antwoorden. Katinka voegt toe dat ze in de zaal, net als in haar onderzoek, één belangrijk begrip mist, namelijk regeneratief: “Het valt me op dat vaak het regeneratieve vermogen van een circulaire bouwindustrie niet wordt benoemd, terwijl dat een belangrijk aspect is. Regeneratief gaat namelijk om bouwen waarbij je de (beschadigde) natuur weer versterkt.”

Knelpunten en oplossingen voor een circulaire, inclusieve bouwindustrie

In haar onderzoek heeft zij verder gekeken naar de knelpunten en mogelijke oplossingen voor een circulaire en inclusieve bouwindustrie. De knelpunten liggen op drie vlakken, enerzijds de motivatie (regulering) van bedrijven en partijen om ermee bezig te zijn. Anderzijds is circulariteit voor sommigen nog lastig uit te drukken in meetbare waardes en financiën, terwijl die mogelijkheden er wel liggen. Het vraagt daarom om andere financiële en businessmodellen. En dat vergt weer een omslag van mentaliteit en cultuur.

Als derde ziet zij tenslotte, dat het ook lastig blijkt om de sociale en ecologische voordelen van circulair en inclusief bouwen zwaarder te laten meewegen. Uiteindelijk zijn alledrie de knelpunten ontstaan door onvoldoende kennis om ze te kunnen aanpakken. De mogelijkheden en voorbeelden zijn er al, alleen niet iedereen is hier bewust van of ziet überhaupt de mogelijkheden.

In de transitie ligt daarom een grote taak in het verschaffen van kennis voor iedereen, van toekomstige werkers (studenten) tot senior professionals.