Skills voor de toekomst in de Duurzaamheidsfabriek

Vrijdag 5 november kwamen Cirkelstadpartners van de regio Zuid-Holland samen in de door ‘circulair architect’ en visionair Thomas Rau ontworpen Duurzaamheidsfabriek in Dordrecht. Al voordat de presentaties startten, kwam een interessant vraagstuk voorbij. Want in veel organisaties is in meerdere en mindere mate kennis aanwezig over circulariteit. Maar die kennis is versnipperd en mensen weten vaak niet (van elkaar) welke informatie er al voorhanden is. Dus hoe kunnen we die kennis bundelen en beter delen? Het onderwerp kennismanagement laten we daarom zeker terugkomen in de vervolgsessie op 18 november aanstaande.

Thirza Monster trapte de sessie af door terug te blikken op drie dagen Building Holland, waar duidelijk werd dat veel bedrijven in de bouwwereld al bezig zijn met circulariteit. Het is nu zaak om de vertaalslag te maken naar de praktijk. En waar kan je dan beter beginnen dan bij jongeren en het onderwijs. De hoofvraag van deze sessie was daarom: hoe kunnen we jongeren klaarstomen voor banen in de energietransitie en in de circulaire bouweconomie?

Werkgelegenheid en skills voor de energietransitie in Rotterdam

Goedele Geuskens van TNO zette de resultaten uit het rapport ‘BANEN IN BEELD Werkgelegenheid gerelateerd aan investeringen in de energietransitie in Rotterdam’ uiteen in haar presentatie. De energietransitie heeft impact op de arbeidsmarkt en het rapport geeft antwoord op de volgende vragen:

• Hoeveel banen ontstaan lokaal, in Rotterdam, door investeringen in zonnepanelen, isolatie van woningen en laadpalen
• Welke skills vragen deze banen?

In het rapport laat TNO zien dat er in 2025 gemiddeld genomen 130 tot 200 extra banen ontstaan in Rotterdam ten opzichte van 2020. In 2030 komt de toename op 315 tot 500 banen ten opzichte van 2020.

Traditioneel ging er veel aandacht uit naar de kennis die nodig is voor een functie. Kennis veroudert snel en daardoor ontstaat er steeds meer aandacht voor skills (vaardigheden, vermogens en werkstijlen). Skills geven beter weer wat iemand op dit moment kan en nog moet ontwikkelen dan diploma’s en certificaten. Voor de totale werkgelegenheid, nu en in de toekomst, zijn uiteenlopende skills van belang.

Naast een algemeen beeld van de belangrijkste skills, is het zinvol om clusters van op skills gebaseerde verwantschapsbanen te benoemen. Dit ondersteunt de mogelijkheid tot het breed werven en opleiden van (zij-)instromers. Daarnaast geeft het inzicht in de overstapmogelijkheden en potentiele ontwikkelroutes van krimp- naar groeisectoren. En daarbij kan je dan denken aan de sectoren waarin (nog) meer werkgelegenheid ontstaat door de energietransitie.

Reacties

Op de vraag hoe je als bedrijf passende werknemers vindt, stipte Chakir Ahaloui van Heijmans aan dat zij als leerbedrijf en vanuit de eigen Raad van Bestuur de noodzaak van de energietransitie promoten bij onderwijsinstellingen. Marleen Bertelts-Schilt van Hogeschool InHolland liet weten dat InHolland al bezig is met het in kaart brengen van skills. Dit nadat Nico van Hoogdalem opperde om een gezamenlijke tool of methode te ontwikkelen waarmee je bij scholen en binnen het bedrijfsleven in kaart kunt brengen welke skills nodig zijn voor banen in de energietransitie en circulair bouwen.

Goedele Geuskens vulde aan dat het loont om potentiële werknemers de pro’s en perspectieven te tonen van een baan gelinkt aan de energietransitie. Het ontwikkelpad van een dergelijke baan verloopt niet lineair. Er zijn namelijk legio mogelijkheden om je te (blijven) ontwikkelen. En om bijvoorbeeld ook vrouwen te enthousiasmeren voor een baan die de energietransitie ondersteunt, is het zaak om (meer) vrouwen voor de ‘techniekklas’ te krijgen.

Beroepsonderwijs voor de circulaire economie

Daan de Kruijf van Leren voor Morgen haakte aan op het onderdeel ‘skills’ dat in de presentatie van Goedele naar voren kwam met zijn presentatie over ‘Circular Skills, Beroepsonderwijs voor de circulaire economie’. Want welke vaardigheden heb je nodig van vakmensen in tijden van transitie en hoe ga je hier als onderwijs mee om?

In (de circulaire) transitie(s) zijn arbeid en skills doorslaggevende factoren. We zien dat kennis- en competentieprofielen verschuiven en dat daardoor de noodzaak om transversaal te werken toeneemt. Een regionale samenwerking tussen de praktijk (het bedrijfsleven) en het onderwijs biedt daarom het beste perspectief.

Leren voor Morgen is een coöperatie voor integrale en structurele verduurzaming van het onderwijs in Nederland. Om circular skills te verankeren in het beroepsonderwijs wil de coöperatie werken aan:

• Kennisontwikkeling van circulaire vaardigheden;
• Kwalitatief arbeidsmarktonderzoek;
• Onderwijsvernieuwing voor vmbo, mbo en hbo (of zelfs nog eerder: “van peuter tot professional”, zoals Daan het noemt);
• Verankering van resultaten en kennisdeling.

Opleiden voor transities vraagt om een fundamentele omslag in het (beroeps)onderwijs. Het tempo van het circulaire proces ligt hoger dan de responsiviteit van het onderwijs. Dat moet je je beseffen voordat je aan de slag gaat met circular skills. Zaak dus om het responsief vermogen bij leerlingen en onderwijsinstellingen te ontwikkelen. En omdat juist in de circulaire transitie de focus meer op skills ligt dan op kennis en diploma’s, moet de huidige, lineaire kwalificatiestructuur ook een circulaire upgrade krijgen.

Leren voor Morgen faciliteert interdisciplinair en publiekelijk samenwerken aan authentieke vraagstukken. Daan noemt enkele voorbeelden, zoals escaperooms voor een duurzaam paviljoen gemaakt door vmbo-leerlingen, een tiny house met waterstoftoepassingen gebouwd door mbo-studenten en hbo’ers die op een circulaire manier de legerbasis van de toekomst ontwerpen.

Vragen en antwoorden

Ter afsluiting deelt Daan vragen over innoveren als grensoverschrijdend leren tussen onderwijs en praktijk: hoe transparant ben je in je innovatieproces? Is er voldoende ruimte op alle lagen in je organisatie om te leren? En hoe betrek je het onderwijs bij je praktijk en hoe zou je dat nog meer/beter kunnen doen?

Goedele Geuskens van TNO ziet dat er al een hoop goede initiatieven zijn. TNO ontwikkelt en ontwerpt grote trajecten rondom het vraagstuk: “hoe kan je leren innoveren met elkaar?” Als je duurzame learning communities opzet, kunnen alle partijen blijven groeien. Precies zoiets is het format dat Leren voor Morgen wil ontwikkelen.

Cora Jongenotter van Hogeschool Rotterdam en Core-Identity is betrokken bij TIP Circulair. “We willen studenten gretig maken naar kennis. Daarom geven we ze een overload aan informatie en wat kaders. De rest moeten ze met elkaar uitvogelen. Je ziet dat er enorm veel gebeurt binnen de groepsdynamiek en de persoonlijke ontwikkeling van de studenten.”

Drechtsteden werkt aan een campus waar interdisciplinair samengewerkt kan worden, deelt Erwin Boer. “Een doorgaande leerlijn is daarbij het belangrijkste. Vroeger was het normaal om 30 jaar hetzelfde werk te doen. Maar dat is niet meer van nu. En daar moet je dus ook je manier van onderwijs op instellen.”

Op de vraag van Nico van Hoogdalem of bij bouwbedrijven intern al andere skills gevraagd worden van bijvoorbeeld werkvoorbereiders en projectleiders van circulaire projecten, antwoordt Chakir Ahaloui van Heijmans dat zij als relatief groot bedrijf meer vanuit competenties willen kijken naar wat ze nodig hebben. Solange Slootweg van Constructif vult aan dat zij als bedrijf op projectbasis al wel onderweg zijn, maar dat de kennisuitwisseling intern nog veel beter kan. Iets om mee aan de slag te gaan!

Van de handjes naar de hersens

Tegenover de Duurzaamheidsfabriek staan loodsen waarin De Beroepentuin huist: een initiatief waarbij jongeren en zij-instromers met een afstand tot de arbeidsmarkt zich met een leer-werktraject kunnen (om)scholen naar een kansrijk beroep met baangarantie.

“Er was op dit gebied nog weinig georganiseerd in de Drechtsteden”, vertelde Nancy Schouten van Leerwerkloket Drechtsteden in een van de loodsen. “Met deze locatie van De Beroepentuin op het Leerpark in Dordrecht, kunnen we een doorlopende leerlijn aanbieden. Om verder te leren, kunnen leerlingen terecht bij een van de onderwijsinstellingen op het Leerpark.”

Juist een fysieke locatie (De Beroepentuin heeft er meerdere, waaronder in het Sparta stadion in Rotterdam-West, Schiedam, Den Haag en Utrecht) is belangrijk voor mensen met een afstand tot de arbeidsmarkt. Want, zoals Seyit Yeyden van De Beroepentuin zegt: “De kennis bij deze doelgroep gaat van de handjes naar de hersens en weer terug.”

Lokale samenwerking

Bijzonder aan De Beroepentuin is ook het lokale karakter. Mensen die er opgeleid worden, kunnen hun werk – zoals het plaatsen van zonnepanelen of isoleren van woningen – uitvoeren in de eigen, vertrouwde woonwijk.

Door samen te werken met bedrijven in de regio, kan De Beroepentuin verder uitgebouwd worden om zich ook te richten op werk in de circulaire bouw. Zoals Jan Stokman van Vlasman terecht opmerkt: “Bestaande vakken veranderen, zoals het vak van sloper. Slopen wordt demonteren. Dus eigenlijk moet je omgekeerd leren bouwen.”

Mee innoveren

Terugkijkend op de ochtend vatten Cora Jongenotter, Goedele Geuskens en Erwin Boer samen: “De handen die het uitvoerende werk doen, zijn onderbelicht. Daar moet meer aandacht voor komen binnen de bouwbedrijven. Er liggen nu kansen om te innoveren aan de kant van het werk en de beroepen zelf, want er ontstaan totaal nieuwe beroepen en typen banen. Dus je moet mee innoveren, in het bedrijfsleven en in het onderwijs.”